کفایة الاصول (کتاب)
کتاب «كفایة الأصول» تألیف محمدكاظم خراسانى (م، ۱۳۲۹ ق)، از مهمترین و مشهورترين كتاب‌هاى شیعه در موضوع اصول فقه است. این کتاب از جمله متون درسى مهم علم اصول در حوزه‌هاى علمیه بوده و شروح و حواشى متعددى بر آن نوشته شده است.
 | |
| نویسنده | محمدكاظم خراسانى |
| موضوع | اصول فقه شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۵ |
| ا | |
| تحقيق | سامی الخفاجی |
|
| |
مؤلف
محمدكاظم خراسانى معروف به آخوند خراسانی (۱۲۵۵ـ۱۳۲۹ ق)، فقیه و اصولی بزرگ امامیه و مرد دین و سیاست بود. وى در مشهد به دنیا آمد و مقدمات علوم را در زادگاهش آموخت.
آخوند خراسانی از علمای بزرگی چون حکیم سبزوارى، شیخ انصارى و میرزای شیرازى استفاده کرد. میرزا حسن شیرازى، آخوند را به فضل مى ستود و طلاب را به استفاده از درس او تشویق مى کرد. پس از درگذشت میرزا، حوزه سامرا از رونق افتاد و همه نظرها به یکباره به سوى نجف و زعیم آن معطوف شد و آخوند در آن زمان به عنوان جانشین میرزا و بزرگ ترین مرجع شیعه شناخته شد. سید ابوالحسن اصفهانى، آیت الله بروجردی، محمدحسین غروی اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری و آقا ضیاءالدین عراقی از شاگردان نامدار او بودند.
شهرت بیشتر آخوند خراسانى، در علم اصول و کتاب معروف «کفایة الاصول» ایشان است. همچنین فوائد الاصول و درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد از دیگر آثار اصولی اوست.
معرفى کتاب
کتاب «کفایة الأصول» از مشهورترین کتابهاى اصولى عصر حاضر است و شامل نظریات اصولى آخوند خراسانى مى‌باشد. وى در این کتاب به نقد و بررسى مسائل اصول فقه پرداخته و با عباراتى کوتاه و دقیق و کلماتى محدود، به طرح معانى فراوان و نظریاتى عمیق مى‌پردازد؛ نظریاتى که فهم و درک آن حوزه‌هاى علمیه عراق و ایران و مناطق دیگر را به خود مشغول داشته است.
«کفایة الاصول» آخرین متن درسى علم اصول در دوره سطح حوزه‌هاى علمیه تشیع است و موضوعات آن محور درس اصول قبل از مرحله خارج قرار می‌گیرد. این کتاب حاصل مغز متفکرى است که هم به معقول و هم به منقول نظر داشته است.
آقا بزرگ تهرانى درباره این کتاب مى‌گوید: «کتاب کفایة الأصول متن جامعى در علم اصول فقه است. این کتاب نگاشته شیخ ما، آخوند ملا محمدکاظم هروى خراسانى است. وى در این کتاب مسائل فلسفى را با علم اصول در آمیخته است بیشتر از آنچه مؤلفین کتابهاى رسائل و فصول و یا قوانین مطرح کرده‌اند. امروزه تدریس این کتاب در حوزه علمیه نجف متداول است و از این جهت تاکنون شاگردان ایشان حواشى فراوانى بر این کتاب نگاشته‌اند».
محتواى کتاب
موضوعات کتاب «کفایة الأصول» به یک مقدمه و دو قسمت عمده تقسیم شده است: مباحث الفاظ و مباحث ادله عقلى.
- مقدمه شامل سیزده امر است؛ مانند: تعریف و موضوع علم اصول و وضع و اقسام آن، خبر و انشاء، علائم مجاز و حقیقت، اطلاق لفظ و اراده نوع یا مثل، حقیقت شرعى، صحیح و اعم، اشتراک لفظى و مشتق و متعلقات.
- مقصد اول، در اوامر است و مطالب مربوط به اوامر را در طى سیزده فصل بحث و بررسى مى کند.
- مقصد دوم، در نواهى است و داراى سه فصل است.
- مقصد سوم، در مفاهیم که در پنج فصل مطالب مربوط به مفاهیم را بحث و بررسى مى نماید.
- مقصد چهارم، در عام و خاص که داراى سیزده فصل است.
- مقصد پنجم، در چهار فصل تنظیم شده و مباحث الفاظ پایان مى پذیرد.
- مقصد ششم، شامل مباحث ادله عقلى، احکام قطع، حجّیت آن، ظن و انواع آن است.
- مقصد هفتم، در اصول عملیه (اصل برائت، تخییر، استصحاب، احتیاط) است و در چهار فصل از احکام آنها بحث مى کند.
- مقصد هشتم، در تعارض ادله و اَمارات است و در ضمن نه فصل به مباحثى همچون: معناى تعارض، اصالت تساقط، تعارض اخبار تعادل و تراجیح و بیان مرحجات مى پردازد.
- خاتمه، در اجتهاد و تقلید است.
حواشى و شروح کتاب
تاکنون حاشیه‌ها و شرحهاى فراوانى بر این کتاب نگاشته شده و برخى آنها را بیش از ۱۵۰ حاشیه و شرح دانسته‌اند. اینک به نام تعدادى از مهمترین آنها اشاره مى‌شود:
- حاشیه بر الکفایة، تألیف آیت الله شیخ محمدمهدى خالصى، که اولین حاشیه چاپ شده بر کفایه به شمار می‌رود.
- نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، تألیف آیت الله محمدحسین غروی اصفهانى
- نهایة النهایة فی شرح الکفایة، تألیف آیت الله میرزا على ایروانى
- حقائق الاصول، تألیف آیت الله سید محسن حکیم
- الحاشیة علی کفایة الاصول، تألیف آیت الله بروجردی
- انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تألیف امام خمینی
- حاشیة الکفایه، تألیف علامه طباطبایی
- عنایة الاصول، تألیف سید مرتضی حسینی فیروزآبادی
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، تألیف سید محمدجعفر مروج جزائری
منابع
- نرم افزار جامع اصول فقه [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
